Noam Chomsky

Climate change is by far the most serious crisis facing the world today. At stake is the future of civilization as we know it. Yet, both public awareness and government action lag way behind what’s needed to avert a climate change catastrophe. In the interview below, Noam Chomsky and Robert Pollin discuss the challenges ahead and what needs to be done.

Noam Chomsky is Professor Emeritus of Linguistics at MIT and Laureate Professor of Linguistics at the University of Arizona. Robert Pollin is Distinguished University Professor of Economics and co-director of the Political Economy Research Institute at the University of Massachusetts at Amherst. Chomsky, Pollin and Polychroniou are co-authors of a book on climate change and the Green New Deal, forthcoming with Verso in Spring 2020.

Robert Pollin – Photo: UMass Amherst

C.J. Polychroniou: Noam, let me start with you and ask you to share your thoughts about the uniqueness of the climate change crisis.

Noam Chomsky: History is all too rich in records of horrendous wars, indescribable torture, massacres and every imaginable abuse of fundamental rights. But the threat of destruction of organized human life in any recognizable or tolerable form — that is entirely new. The environmental crisis under way is indeed unique in human history, and is a true existential crisis. Those alive today will decide the fate of humanity — and the fate of the other species that we are now destroying at a rate not seen for 65 million years, when a huge asteroid hit the earth, ending the age of the dinosaurs and opening the way for some small mammals to evolve to pose a similar threat to life on earth as that earlier asteroid, though differing from it in that we can make a choice.

Meanwhile the world watches as we proceed toward a catastrophe of unimaginable proportions. We are approaching perilously close to the global temperatures of 120,000 years ago, when sea levels were 6-9 meters higher than today. Glaciers are sliding into the sea five times faster than in the 1990s, with more than 100 meters of ice thickness lost in some areas due to ocean warming, and current losses doubling every decade. Complete loss of the ice sheets would raise sea levels by about five meters, drowning coastal cities, and with utterly devastating effects elsewhere — the low-lying plains of Bangladesh for example. This is only one of the many concerns of those who are paying attention to what is happening before our eyes.

Climate scientists are certainly paying close attention, and issuing dire warnings. Israeli climatologist Baruch Rinkevich captures the general mood succinctly: After us, the deluge, as the saying goes. People don’t fully understand what we’re talking about here…. They don’t understand that everything is expected to change: the air we breathe, the food we eat, the water we drink, the landscapes we see, the oceans, the seasons, the daily routine, the quality of life. Our children will have to adapt or become extinct…. That’s not for me. I’m happy I won’t be here.

Yet, just at the time when all must act together, with dedication, to confront humanity’s “ultimate challenge,” the leaders of the most powerful state in human history, in full awareness of what they are doing, are dedicating themselves with passion to destroying the prospects for organized human life.

With rare exceptions, the mainstream political establishment in the United States continues to look the other way when it comes to climate change. Why is that?

Chomsky: Both political parties have drifted right during the neoliberal years, much as in Europe. The Democratic establishment is now more or less what would have been called “moderate Republicans” some years ago. The Republicans have gone off the spectrum. Comparative studies show that they rank alongside of fringe rightwing parties in Europe in their general positions. They are, furthermore, the only major conservative party to reject anthropogenic climate change, as already mentioned: a global anomaly. Two respected political analysts of the American Enterprise Institute, Thomas Mann and Norman Ornstein, describe the Republican Party since Newt Gingrich’s takeover in the ‘90s as not a normal political party but a “radical insurgency” that has largely abandoned parliamentary politics. Under McConnell’s leadership, that has only become more evident — but he has ample company in Republican Party circles.

The positions of the leadership on climate surely influence the attitudes of Republican Party loyalists. Only about 25 percent of Republicans (36 percent of the more savvy millennials) recognize that humans are responsible for global warming. Shocking figures.
And in the ranking of urgent issues among Republicans, global warming (if it is even assumed to be taking place), is almost undetectable.
It is considered outrageous to assert that the Republican Party is the most dangerous organization in human history. Perhaps so, but in the light of the stakes, what else can one rationally conclude?

Bob, the Green New Deal is seen as perhaps the only viable solution to avert a climate change catastrophe of the sort described by Noam above, yet many continue to regard it as unrealistic, not only from a purely economic perspective (the claim is that it is simply unaffordable), but also in the sense that modern economies and societies cannot function without fossil fuel energy. First, is the Green New Deal a detailed policy proposal to move us away from a climate change catastrophe, and, second, is it realistic?

Robert Pollin: The Green New Deal has gained tremendous traction as an organizing framework over the past year. This alone is a major achievement. But it is still imperative that we transform this big idea into a viable program. In my view, putting meat on the bones of the Green New Deal starts with a single simple idea: We have to absolutely stop burning oil, coal and natural gas to produce energy within the next 30 years at most; and we have to do this in a way that also supports rising living standards and expanding opportunities for working people and the poor throughout the world.

This version of a Green New Deal program is, in fact, entirely realistic in terms of its purely economic and technical features. Clean renewable energy sources — including solar, wind, geothermal and to a lesser extent small-scale hydro and low emissions bioenergy — are already either at cost parity with fossil fuels and nuclear or they are cheaper. In addition, the single easiest and cheapest way to lower emissions is to raise energy efficiency standards, through, among other measures, retrofitting existing buildings; making new buildings operate as net zero energy consumers; and replacing gas-guzzler cars with expanding public transportation and electric cars. Energy efficiency measures, by definition, will save people money — for example, your home electricity bills could realistically be cut in half without having to reduce the amount that you light, heat or cool your house. So, the Green New Deal will not cost consumers anything over time, as long as we solve the actually quite simple problem of funding Green New Deal investments through the cost savings we gain by raising efficiency standards and producing cheap renewable energy. My coworkers and I have estimated that building a 100 percent clean energy system will require about 2.5 percent of global GDP per year for roughly the next 30 years. Yes, that’s a lot of money in dollar terms, like about $2 trillion in 2021 and rising thereafter. But it does still mean that 97.5 percent of global economic activity can be devoted to things other than investments in clean energy.

So, absolutely, the Green New Deal can be a realistic global climate stabilization project. More specifically, the Green New Deal is capable of hitting the necessary emissions reduction targets for stabilization at a global average temperature of 1.5 degrees Celsius above pre-industrial levels by 2100, as set out by the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) last October. However, the real question, of course, is not whether the Green New Deal is economically or technically feasible, but rather whether it is politically feasible. On this question, Noam is of course exactly on point in asking: Are we, the human race, going to allow ourselves to become the 21st-century asteroid clone or not?

What about the claim that a transition to 100 percent renewable energy will result in the permanent loss of millions of good-paying jobs?

Pollin: In fact, clean energy investments will be a major source of new job creation, in all regions of the globe. The critical factor is that clean energy investments will create a lot more jobs than maintaining the existing dirty energy infrastructure — in the range of two to four times more jobs per dollar of spending in all countries that we have studied, including Brazil, China, India, Indonesia, South Africa, Spain and the United States. Of course, jobs that are tied to the fossil fuel industry will be eliminated. The affected workers and their communities must be supported through generous Just Transition measures, including guaranteeing workers’ pensions, moving people into new jobs without losing incomes, and investing in impacted communities, in a range of projects. Land reclamation is just one such investment opportunity, including cleaning up abandoned coal mines and converting the residual coal ash into useful products, like paper. I can’t emphasize enough that, throughout the world, “just transition” programs must be understood as absolutely central to the Green New Deal.

Noam, how do we increase public awareness about the need for government action vis-à-vis climate change?

Chomsky: The simple answer is: work harder. There are no new special tricks. We know what the message is. We know the barriers that have to be overcome. We have to find ways to shape the message, in words and actions, so as to overcome the barriers.

The message is two-fold: First, we’re facing an existential crisis that must be dealt with quickly; and second, there are ways to overcome it.
The first part is expressed simply enough in current articles in the most prestigious and reliable journals. Oxford professor of physics Raymond Pierrehumbert, a lead author of the recent IPCC report, opens his review of existing circumstances and options by writing: “Let’s get this on the table right away, without mincing words. With regard to the climate crisis, yes, it’s time to panic…. We are in deep trouble.” He then lays out the details carefully and scrupulously, reviewing the possible technical fixes and their very serious problems, concluding, “There’s no plan B.” We must move to zero net carbon emissions, and fast.

The second part is spelled out in convincing detail in Bob’s work, briefly reviewed here.
The message must be conveyed in ways that do not induce despair and resignation among those inclined to accept it, and do not evoke resentment, anger and even greater rejection among those who do not accept what is in fact becoming overwhelmingly clear.

In the latter case, it is necessary to understand the reasons — perhaps rejection of science altogether, or adopting economists’ preference for market-based solutions which, whatever one thinks of them, are completely on the wrong time-scale, or the great many who expect the Second Coming, or those who think we will be rescued by some unknown technology or great figure, perhaps the colossus perceived by scholars at Stanford University’s Hoover Institution, whose “spirit seems to stride the country, watching us like a warm and friendly ghost” (Ronald Reagan).

The task will not be easy. It must be undertaken, urgently. By words and by actions, such as those being undertaken in the climate strikes of September 2019.

Bob, what will it take for the labor movement as a whole to come around and embrace the Green New Deal vision?

Pollin: The Green New Deal has been gaining major support in the labor movement for several years now. There is still a long way to go, but progress is evident. For example, the coalition in Washington State that advanced a Green New Deal proposition in the 2018 election cycle was led by the visionary then president of the state AFL-CIO, Jeff Johnson. In the end, the initiative was defeated when oil companies flooded the airwaves with $30 million of virulent propaganda in the weeks before the November election. Similar initiatives are now being advanced in Colorado, again led by the state’s mainstream labor leaders.

Of course, we need to very quickly advance beyond just these few shining examples. What is critical here is that the climate movement must be firmly committed to a just transition as one component of the Green New Deal that is of equal significance with all the others. The climate movement needs to also be clear on the point that building the clean energy economy will be supportive of increasing job opportunities and rising living standards, as I am convinced it can be.

There is no reason that the Green New Deal needs to be associated with austerity economic policies in any way. To the contrary, clean energy investments will create new opportunities for a wide range of small-scale public, cooperative, and private ownership forms. You don’t need massive mining projects, pipelines or exploration platforms to deliver clean energy. Solar panels on roofs and in parking lots and wind turbines on farms can, by themselves, get us reasonably far along in meeting the energy needs of a growing egalitarian economy. From this perspective, the Green New Deal should rightfully be seen as offering a fully viable alternative to austerity economics along with the only realistic path for keeping us from becoming the 21st-century asteroid clone.

—
This story is part of Covering Climate Now, a global collaboration of more than 220 news outlets to strengthen coverage of the climate story.

Copyright © Truthout. May not be reprinted without permission.

C.J. Polychroniou is a political economist/political scientist who has taught and worked in universities and research centers in Europe and the United States. His main research interests are in European economic integration, globalization, the political economy of the United States and the deconstruction of neoliberalism’s politico-economic project. He is a regular contributor to Truthout as well as a member of Truthout’s Public Intellectual Project. He has published several books and his articles have appeared in a variety of journals, magazines, newspapers and popular news websites. Many of his publications have been translated into several foreign languages, including Croatian, French, Greek, Italian, Portuguese, Spanish and Turkish. He is the author of Optimism Over Despair: Noam Chomsky On Capitalism, Empire, and Social Change, an anthology of interviews with Chomsky originally published at Truthoutand collected by Haymarket Books.

Dr Marit Hammond

Climate change represents the biggest existential crisis that has ever faced the human race. However, we have yet to come to terms with the moral, political and economic dimensions of the climate crisis. As we confront climate change, we must ask: What would real climate justice look like? And what is the connection between the pursuit of true democracy and the battle to stave off a climatic change catastrophe? Marit Hammond, a lecturer in environmental politics at Keele University in the U.K., advocates for the necessity of an “ecological democracy” in order to meet the climate emergency urgently and sustainably. In this interview, Hammond offers insights on what this new form of democracy would look like and how we can get there.

C.J. Polychroniou: The challenge of climate change has been confronted so far on both political and economic grounds. Yet fewer people are engaging in conversations about the moral element of climate change. Isn’t global warming, first and foremost, a moral issue?

Marit Hammond: It is. However, it is important to stress that this moral dimension is not separate from, but rather stretches into the political and economic dimensions — for it is not just about private individuals’ moral behavior.
Climate change is a moral issue insofar as it is knowingly caused by human actions, and in turn causes significant, existential harm — avoidable harm — to humans, other species, precious cultures and ecosystems. As is widely known, threats such as crop failures, weather extremes and sea level rise threaten the quality of life, if not life itself, particularly of those who already have the least resources to draw on to manage their lives. It is those who cannot afford to protect themselves against heat waves that die or suffer severe health problems; those already living in precarious, [severe] weather-prone regions are forced to migrate elsewhere and make themselves economically vulnerable in the process. Although climate change is a complex phenomenon at the planetary level, it is causing suffering in the lives of concrete individuals — as well as the irreversible loss of countless species and unique ecosystems.

If there were a more direct cause-effect relationship, it would go without saying that causing such harm would be immoral. The only difference with climate change is that the actions that cause it are only indirectly related to the suffering it causes, and distributed amongst the global population — everyone who lives in an industrial society contributes to climate change. Thus, it is more difficult to determine intentionality and agency. Moral blame applies where harm is caused intentionally or through negligence — where there is agency to either cause or avoid [dealing with] it. In the case of climate change, this is the clear case, where people intentionally and knowingly lead high-emission lifestyles, such as driving, flying, or otherwise consuming more, or in more highly emitting ways, than they need.

Yet to a significant extent, individuals in industrialized societies actually have very little agency over their lives in these regards. Even those who want to be morally responsible, who have every intention to stop climate change and avert the suffering it causes, are forced to live the kinds of life the socio-economic system around them expects and demands; they inevitably rely on the agricultural, industrial and energy systems that are much more to blame. To make a living, they mostly have no choice but to contribute to a growth-oriented economy, whose ideology of exploitation (of people and nature alike) is the real underlying cause of climate change.

Thus it is important to remind ourselves of the moral dimension of climate change so that people don’t just see it as a managerial challenge to embrace — like another phase of modernization, which the growth economy has to adapt to but can ultimately benefit from — but as a prompt to get very angry about this wider system we are forced to live in. As concern about climate change is now growing amongst Western populations, it has become fashionable to consume ‘greener’ products and to object to the use of plastics, for example. These responses fit into a picture of embracing the need for societies to overhaul themselves, to become better by becoming greener — the spirit of ecological modernization. They do not, however, challenge consumerism per se, accept the need for general restraint and degrowth, or push for radical change at the level of the socio-economic system and its exploitative ideology. If it is at that level that climate change is caused, this is where the moral outrage people feel needs to be directed at. Now that we know about climate change, we have a moral responsibility not just to drive less and carry a reusable coffee mug, but to condemn the political and economic structures that are the real driver of the problem.

What exactly is climate justice and its connection to preventing climate catastrophe?

The connection between climate justice and preventing a climate catastrophe is twofold. On the one hand, the climate justice discourse sheds light on injustice as one of the underlying causes of climate change: Catastrophic anthropogenic climate change is not a coincidence; it has resulted from an economic system that is based on the deliberate exploitation and marginalization of those with a weaker voice, such as people living in precarious conditions, and on the continued prioritization of economic profits over justice and well-being. On the other hand, as a norm, climate justice is what fills this political challenge — to move away from an unsustainable system — with concrete meaning; what would a normatively desirable, more holistically prosperous society look like in the context of climate change?

In the past, justice has often been narrowly understood as ‘distributive justice’ — a just distribution of economic resources. In this context, many understand climate justice to be about how the necessary emissions reductions should be shared internationally, and whether compensation is due across societies or generations. But this narrow understanding only reinforces the way in which economic resources define and drive our societal life at present.

In my view, knowing about climate change adds a much broader context and many new layers to our understanding of justice: It is about rethinking what matters in society and how we should live, and this discussion must include all voices equally and fairly. When understood in this way, climate justice is the political vision of a society that has undertaken the structural change to respond to climate change in a way that is just. Firstly, this highlights the need to respond to climate change in the first place, as climate change is inherently a justice issue itself: caused by (and to the benefit of) the privileged, disproportionately suffered by the marginalized. Secondly, without such a vision, responses to climate change can themselves reinforce structural inequalities and prolong suffering — for example by banking on technological fixes that concentrate power in the hands of a few, or favoring adaptation over prevention, which then only the privileged can access and afford. In order for our political responses to climate change not to further worsen the inequality and harm caused by climate change itself, concern for justice must be at the forefront of the debate.

In your work, you are arguing for a cultural shift toward an “ecological democracy” as the only way to lay the foundations for sustainable prosperity and tackle climate change. What exactly is ecological democracy, and can it co-exist with capitalism?

Democracy comes into the picture for the same reason that responding to climate change is not only — or even primarily — a technical-managerial challenge, but an inherently political matter. Because of the roles of exploitation and marginalisation in how climate change has been both driven and responded to, sustainability can only be achieved once these underlying power dimensions are addressed. Democracy is what challenges and counteracts unequal power relations. For the response to climate change to reach the structural (not just superficial) level, and to not produce new injustice in the process, there first needs to be a shift in who gets a say in this discussion — whose voices are heard. Otherwise marginalization will only worsen.

Thus, I understand ecological democracy as a normative vision of an ecologically sustainable as well as democratically legitimate society; and the basis for it is the fact that neither is possible without the other. Without ecological sustainability, there either won’t be any society left at some point, or there will be a struggle for mere survival — as opposed to sustainability as a vision of prosperous societies, with prosperity implying space for normative aspirations such as legitimacy, freedom and democracy. But likewise, without democratic legitimacy, I argue in my work, there cannot be sustainability, because this very vision can only emerge out of an open, inclusive societal discussion. Unless everyone has equal say in this discussion, without the distortions that result from deception and abuses of power, the vision of sustainability that results stands no chance of actually achieving societal prosperity — let alone a lasting political basis at such a time of radical, unprecedented transformation.

The problem is that democracy is defined and institutionalized in all manner of ways. The political structures commonly associated with the term “democracy” today — that is, liberal democracy — have themselves evolved so as to serve the capitalist economy and to effectively temper critical political discourses that would challenge this. Hence, insofar as ecological sustainability is not compatible with capitalism, neither is ecological democracy, and so democracy takes on a much deeper meaning in this context. In my work, I call for a form of deliberative democracy: a political culture (that is, not just artificially designed institutional innovations such as citizen assemblies) in which there is such a level of critical, inclusive discourse in the public sphere that the unjustified, unequal power relations, the strategic manipulation of discourses, and the bypassing of democracy in areas of economic decision-making characteristic of the current liberal democracies are no longer possible. Only then can a fairer, more genuine and more engaged public discussion about sustainability emerge instead.

Politically and pedagogically speaking, what do you consider to be the best methods or strategies for mobilizing social action to build a movement geared toward ecological democracy?

The first step is information: People need to be well informed about ecological issues such as climate change and their underlying systemic causes. Pedagogically speaking, this is where a culture of critical thinking is vital, as information and public discourses are themselves tied in with the dominant ideology, which warps them in its favor. To escape this, we need political movements — such as Fridays for Future or Extinction Rebellion — that not only bring the topic as such to widespread attention, but importantly also provide spaces in which the structural and systemic causes of unsustainability can be critically discussed, and the necessary anger at these [causes] thus arises, fueling more radical demands for change. Lastly, we need imagination, creativity and diversity; anything that helps us question the taken-for-granted and think in new ways.

All of these spaces need to be inclusive; social divisions and fear only play into the hands of those with the power to manipulate, and inhibit a hopeful search for new future directions for the society. As I argue in my work on ecological democracy, sustainability in the face of the current threats requires a fundamental cultural transformation: not just new policies or technologies, but a shift change in the meanings people attach to the future and to notions such as prosperity — a fundamental new orientation toward what matters, and also what it means to be a citizen in such a world. This can only come from everyone’s active engagement, from people’s own epiphanies, slow realizations, being confronted with what is going on in the world at large. Deep cultural change can’t be forced. Rather than in leadership by the current elites, I put my hope in the new generation, growing up with a new awareness. In a way, what is needed is a radicalization of the entire public discussion on sustainability — so much critical engagement, within all sorts of inclusive spaces and meeting everyone where they happen to be at the start, that the collective outlook organically shifts over time from a narrower, status quo-compatible activism toward a richness of entirely new perspectives that think beyond the all-encompassing capitalist ideology, to first imagine and then build something altogether new.

Previously published: https://truthout.org/

C.J. Polychroniou is a political economist/political scientist who has taught and worked in universities and research centers in Europe and the United States. His main research interests are in European economic integration, globalization, the political economy of the United States and the deconstruction of neoliberalism’s politico-economic project. He is a regular contributor to Truthout as well as a member of Truthout’s Public Intellectual Project. He has published several books and his articles have appeared in a variety of journals, magazines, newspapers and popular news websites. Many of his publications have been translated into several foreign languages, including Croatian, French, Greek, Italian, Portuguese, Spanish and Turkish. He is the author of Optimism Over Despair: Noam Chomsky On Capitalism, Empire, and Social Change, an anthology of interviews with Chomsky originally published at Truthoutand collected by Haymarket Books.

Foto nsv-sociologie.nl

19 augustus 2019. Op 13 augustus, vorige week dus, overleed André Köbben. Hij was mijn leermeester, in allerlei opzichten. Ik ben vier jaar zijn assistent geweest in de jaren zestig van de vorige eeuw, ik ben in 1974 bij hem gepromoveerd. Vandaag wordt hij gecremeerd, in Leiden, waar hij woonde. Er is veel over hem te vertellen, en ik vermoed dat ik dat op deze plaats ook nog wel zal doen. Maar ter herinnering aan hem druk ik op deze dag een ‘gesprek’ met hem af. Ik voerde dat begin 2012, ruim zeven jaar geleden dus, voor een tijdschrift: Tijdschrift over Cultuur en Criminologie, waarin het later dat jaar (het septembernummer) werd geplaatst.

Een gesprek voor het Tijdschrift over Cultuur & Criminaliteit? Je bent van harte welkom, zegt André Köbben aan de telefoon, maar hij geeft me huiswerk op. Hij stuurt me de tekst toe van Bedrog in de wetenschap, die hij begin januari (2012) heeft voorgedragen bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Ook vraagt hij me de nieuwe bundel met criminologische opstellen van Frank Bovenkerk door te nemen: Een gevoel van dreiging. Het ging hem niet om het motto van de bundel, ontleend aan Köbben zelf en met karakteristieke köbbiaanse ironie verwoord:Zelfs zou ik mij willen verstouten u, lezer, de vaderlijke raad mee te geven: in uw eigen belang en dat van anderen, waag u nóóit aan echte voorspellingen. Nee, ik moet lezen wat Bovenkerk heeft geschreven over de Noorse massamoordenaar Anders Breivik, de politieke moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh, de spray shooting in Alphen aan den Rijn en de aanslag op de koninklijke familie in Apeldoorn in 2009.

De overeenkomsten tussen beide onderwerpen dringen niet meteen tot me door, maar na een kort college zie ik de analogie. André Köbben en ik ontmoeten elkaar bij hem thuis, in zijn gerieflijke Leidse studeerkamer. Opvallend netjes opgeruimd voor een werkkamer, maar wel met overal stapels boeken en notities – een onderzoeker aan het werk. Begin februari. Buiten is het heftig vriesweer en schijnt een oogverblindende zon. In de jaren 1960 ben ik vier jaar zijn assistent geweest en hebben we vaak zo tegenover elkaar gezeten, op zijn kamer in de Amsterdamse Spinhuissteeg, later aan de Keizersgracht; boeken, tijdschriften, blocnotes en losse papieren tussen ons in. Het voelt vertrouwd en eigenlijk volstrekt gewoon, zo hoort het – André aan het woord, ik met een aantekeningenboekje. Nu tutoyeren we elkaar, dat was destijds ondenkbaar. Ook hij heeft zich voorbereid, er ligt een cv voor me klaar, knipsels, tijdschriftartikelen.

In zijn lezing over bedrog valt Köbben met de deur in huis: ‘Op 8 september 2011 kwam het bedrog van Diederik Stapel in de openbaarheid. Het kwam voor iedereen als een donderslag bij heldere hemel.’ Velen denken dat het gaat om een uitzonderlijk geval en sommigen, onder wie de rapporteur over de zaak Stapel, beweren zelfs dat er sprake is van het ‘omvangrijkste bedrog ooit’. Köbben laat zien dat dit niet waar is, maar wat hem boeit is het stereotiepe karakter van zulke reacties. Net als het feit dat je allerlei commentatoren op ziet duiken die onmiddellijk menen te weten wat de oorzaak zou zijn geweest van Stapels bedrog. De gedachte erachter is dat je zulke incidenten eigenlijk zou moeten kunnen voorkomen, dat er maatregelen getroffen zouden kunnen worden om bedrog in de wetenschap uit te roeien. Daar zit een bepaalde logica achter en wel de ‘logica van de risicosamenleving’ – de term wordt gebruikt door Frank Bovenkerk en hij bespreekt het begrip in zijn bundel. De zin van het huiswerk begint te dagen. Als er een gruwelijke aanslag zoals die in Noorwegen gepleegd wordt – heel letterlijk: een donderslag bij heldere hemel – klinken er meteen stemmen die de overheid verantwoordelijk stellen: we hadden die Breivik toch wel eerder kunnen ontmaskeren als gewetenloze killer? De werkelijkheid is ingewikkeld, de misdaadbevorderende factoren die in het leven van Anders Breivik kunnen worden aangewezen, vind je ook bij duizenden anderen en daar gaat het blijkbaar niet mis. Toch wordt er een commissie ingesteld die één of een paar veronderstelde oorzaken belicht waar snel iets aan kan worden gedaan. Helaas is het onduidelijk hoeveel rampen in de toekomst kunnen worden voorkomen door zulke ad-hocmaatregelen. Bovenkerk zegt gelaten: ‘Het wachten is op de volgende calamiteit.’

De overeenkomst met wat André Köbben naar voren heeft gebracht in zijn voordracht over bedrog is frappant. Het rapport Levelt over de affaire Stapel bevat, betoogt Köbben, verstandige aanbevelingen hoe dergelijke ontsporingen in de toekomst te voorkomen. ‘Alleen’, zegt Köbben, ‘die zijn al eerder vele malen geopperd en deels al vastgelegd in beroepscodes. Maar ze zijn tot nu toe een dode letter gebleven. Waarom zou het voortaan anders gaan?’. In 2003 is het LOWI opgericht, het Landelijk Orgaan voor Wetenschappelijke Integriteit, waarvan de voorzitter onlangs naar aanleiding van de kwestie Stapel te berde bracht dat universiteiten ‘datamanagers’ zouden moeten instellen om alle onderzoeksgegevens te controleren. Bovendien zouden onderzoekers steekproefsgewijze gecontroleerd moeten worden op het sjoemelen met gegevens. André en ik kijken elkaar aan als we over deze parmantige LOWI-voorzitter komen te spreken en we moeten beiden lachen. In wat voor wereld leeft zo’n man? We hebben ieder oude veldwerknotities bewaard, Köbben zelfs nog van het allereerste onderzoek dat hij (in 1953-1954) verrichtte onder de Agni en Bete in Ivoorkust – stel dat we deze aan de voorzitter zouden willen afstaan, wat zouden zijn datamanagers daarmee in godsnaam kunnen beginnen? ‘Hij zou ze niet eens kunnen lezen’, zegt Köbben.

Het scenario waarbij de ‘donderslag bij heldere hemel’ gevolgd wordt door commissies die maatregelen voorstellen om ons in de toekomst te vrijwaren van andere ‘donderslagen’ is verhelderend en vermoedelijk in een reeks van uiteenlopende situaties toepasbaar. ‘Dat hebben we van de criminologie geleerd’, zegt Köbben. De criminologie en antropologie groeien naar elkaar toe, ook al doordat er de laatste jaren nogal wat antropologen in de criminologie terecht zijn gekomen. Goed voor het vak, vindt hij. We praten uitvoerig over de verwantschap tussen de vakken. Mijn oudste associatie met zo’n familieband is wat Köbben zei tijdens een college voor jongerejaars studenten over de Surinaamse Djoeka (‘marrons’) – in 1962 kwam hij er net vandaan, in dat jaar schreef ik me in als student bij de ‘Zevende Faculteit’ van de (toen nog) Gemeentelijke Universiteit te Amsterdam.

Je kunt als onderzoeker op diverse manieren proberen te achterhalen wat de effectiviteit is van een bepaalde gedragsregel in de samenleving, hield professor Köbben ons voor – je kunt het mensen mondeling of schriftelijk vragen, maar je kunt ook afgaan op eigen waarneming. Wat gebeurt er als er een kip gestolen wordt? Als antropoloog ga je niet bij de mensen langs om daar hun opinie over te polsen, maar wacht je af tot er daadwerkelijk een kip wordt gestolen – dan kun je met eigen ogen zien wat er zich afspeelt.
We twisten over de vraag of het een kip dan wel een koe was geweest, maar het college herinnert hij zich nog. Tijdens ons gesprek realiseer ik me dat hij vanaf het begin van zijn loopbaan bezig is geweest met regels en de overtreding van regels. Voor studenten was zijn Van primitieven tot medeburgers verplichte literatuur, hoofdstuk 7 gaat over de ceremoniële betalingen bij de Bete en staat vol met boeiende gevallen waarbij de dorpsoudsten boetes opleggen voor ongepast gedrag. Een gehuwde vrouw gaat er vandoor met een andere man, haar echtgenoot wil haar terug en brengt de zaak voor het ‘Tribunaal’; hij krijgt gelijk, ze moet mee met haar man. Maar ze verweert zich als een furie en weigert: hij heeft nog geen cent betaald aan de bruidsprijs; ze dreigt zich van kant te maken als ze nog een dag langer met deze schande moet leven. Haar man vertrekt met hangende pootjes. Een ander college dat onder studenten opwinding teweegbracht, handelde over ‘recht’: wat is dat eigenlijk en hoe werkt het? Wat gebeurt er als verschillende rechtssystemen met elkaar botsen, zoals bijvoorbeeld in Turkije toen Kemal Atatürk in het kader van de modernisering van zijn land van de ene op de andere dag het Zwitsers privaatrecht invoerde?

Tijdens zijn veldwerk in Ivoorkust werd Köbben herhaaldelijk geconfronteerd met erfeniskwesties – mede als gevolg van het complexe adelphische erfstelsel. Daarbij gaat de erfenis, inclusief de grond, van een overleden man niet naar zijn kinderen, maar naar zijn broers van dezelfde moeder en pas als deze broers dood zijn, komt de volgende generatie aan bod. Dan ontstaan soms problemen, want de erfenis komt volgens de officiële regels van een matrilineair systeem terecht bij de zoon van de zuster van de overledene en niet bij zijn eigen zoon. In een situatie van economische voorspoed als gevolg van de invoering van cash crops, in Ivoorkust vooral koffie en cacao, kan dat leiden tot diepe weerstanden – de zoons van een gestorven planter zien met lede ogen aan hoe ‘hun’ kostbare grond in handen komt van neven. Rijke, en dus onafhankelijke, planters overwogen wel om hun situatie aan de (Franse koloniale) politie voor te leggen – volgens het Frans recht zouden ze dan zeker hun zin hebben gekregen, maar hun eigen groep zouden ze ermee verraden.

Iets dergelijks maakte hij mee bij de Djoeka. Op bepaalde overtredingen stonden forse fysieke straffen zoals stokslagen. Als je daarmee naar de Surinaamse politie stapte, wist je dat degenen die geslagen hadden als ‘misdadigers’ zouden worden beschouwd, terwijl de eigenlijke misdadiger opeens slachtoffer werd. Wat volgens het ene stelsel een terechte sanctie is, geldt in het andere stelsel als een ontoelaatbare overtreding. In sommige gevallen, met name bij de verkrachting van een jong meisje, kon het ‘uitheemse’ stelsel juist als een versterking van het ‘inheemse’ stelsel fungeren – dorpsoudsten kunnen soms hun gezag onvoldoende laten gelden en dreigen dan met de Surinaamse overheid die de overtreders aanzienlijk strenger straft dan ze zelf ooit zouden kunnen doen. Volgens Köbben was de dreiging met zo’n stap altijd voldoende om het volk in toom te houden.

Is er in zulke geïsoleerde ‘staatjes in de staat’ eigenlijk wel sprake van recht? Een vraag die Köbben zich uitdrukkelijk stelt in zijn studie over de Djoeka, waarbij hij gebruikmaakt van Hoebels klassieke “The Law of Primitive Man”. We kunnen spreken van recht als op de overtreding van een norm straf staat, waarbij fysieke dwang te pas komt, uitgeoefend door een persoon of groep die door de gemeenschap daartoe zijn gemachtigd. Volgens deze opvatting is er bij de Djoeka sprake van recht en Köbben licht dit toe aan de hand van allerlei gevallen van overspel. Hij heeft er met zijn neus bovenop gezeten en kan er nog steeds geestdriftig over vertellen. ‘Overspel is een veel bedreven sport bij de Djoeka’, zegt hij en de straf is een afranseling van de betrokkenen door de bedrogen echtgenoot, die daarbij een beroep kan doen op zijn eigen familieleden of die van zijn vrouw. Op een enkele uitzondering na worden de meeste geschillen bij de Djoeka intern opgelost. Köbben en ik spreken over Leopold Pospisil, die we beiden wel eens hebben meegemaakt, en zijn boeiende onderzoek bij de Kapauku Papoea’s op Nieuw Guinea. Hij hield zich bezig met ‘niet-fysieke sancties’; gelden die ook als ‘recht’? Jazeker, maar daarmee rek je het begrip uit en vervagen de grenzen van het juridische domein. Zulke sancties zijn bij voorbeeld spot of een weigering van gunsten of doodzwijgen. Maar, zegt Köbben, ‘het recht moet tanden hebben’. De gezagsdragers bij de Djoeka stonden soms machteloos tegenover ‘wetsovertreders’.

Misschien is dit alles wel waar het in de antropologie uiteindelijk om draait: het overtreden van normen en de gevolgen daarvan. Ik bedenk het achter mijn bureau als ik het gesprek met André Köbben nog eens de revue laat passeren; het geldt in ieder geval voor veel van het onderzoek dat hijzelf heeft gedaan maar ook voor veel werk van zijn leerlingen, leden van de ‘Köbben-familie’, zoals het gezelschap in de academische wandelgangen wel werd (en misschien wordt) aangeduid.
Op verzoek van een van die leerlingen heeft hij zich ooit verdiept in de ‘antropologie’ van het Oude Testament, te vinden in zijn boek De tijdgeest en andere ongemakken. Ook daar is sprake van kleine nederzettingen, net als in de binnenlanden van Suriname of de bossen van Ivoorkust. De hoofdmannen van de clans hebben verschillende functies in één persoon verenigd, waaronder rechtspraak. In latere tijden is de specialisatie zodanig gevorderd dat je min of meer gespecialiseerde rechters kunt onderscheiden, vrijplaatsen waar verdachten zich even kunnen schuilhouden, processen met getuigen. Desondanks speelt het principe van ‘oog om oog, tand om tand’ een belangrijke rol en wordt de doodstraf voltrokken door de familie van het slachtoffer. Er wordt volgens Köbben rechtgesproken namens een ‘tiranniek opperwezen’ dat absurd zware straffen oplegt, ook collectieve straffen waarbij de goeden onder de kwaden moeten lijden. Köbben vond een sterke overeenkomst tussen dit gedeelte van de Bijbel en de Koran: de diepe afkeer van homoseksualiteit en travestie, de zware (dood)straffen wegens overspel en de obsessie met maagdelijkheid.

Je kunt Köbbens studie van het wetenschapsbedrijf in hetzelfde licht zien. Als ik na het bezoek aan Leiden thuis ben, zoek ik het boek op dat hij samen met Henk Tromp geschreven heeft over de resultaten van wetenschappelijk werk die door opdrachtgevers vaak als een ‘onwelkome boodschap’ (de titel van het boek) worden beschouwd. We hebben er allemaal mee te maken gehad, maar als je alles achter elkaar ziet, word je even stil. Onderzoekers worden op tal van manieren onder druk gezet om hun opdrachtgevers naar de mond te praten of bepaalde resultaten te verzwijgen of te verdraaien; dat geldt niet alleen voor louche grootbedrijven en andere handlangers van het roofkapitalisme, maar ook voor ‘eerbiedwaardige’ overheidsinstellingen als ministeries en gemeenten. Köbben heeft het aan den lijve ondervonden in zijn functie als directeur van het Centrum voor Onderzoek van Maatschappelijke Tegenstellingen (COMT), toen hij zijn instituut draaiend moest houden op basis van opdrachtonderzoek. Ik heb een rijtje sancties opgeschreven die in het boek ter sprake komen: beëindiging van de aanstelling; dreiging met ontslag; (dreiging met) rechtsgeding; eis tot geheimhouding van de resultaten; isoleren; monddood maken; omkopen; overplaatsing; schorsing; verbod op spreken of publiceren; doodzwijgen… kortom, een oudtestamentisch horrorverhaal.

Praten met André Köbben is een feest. Hij is geestig en erudiet; hij loopt over van anekdotes en sappige roddels. Veelzijdig. Aanstekelijk. Zo was het altijd als je met hem sprak, ook als student of promovendus: je zag door zijn nuchtere benadering snel de betrekkelijkheid in van ‘onoverkomelijke’ problemen en kon weer voor een lange periode tegen het harde bestaan. We hebben in ons gesprek zijn hele loopbaan doorgenomen, die inmiddels ruim zestig jaar omvat – een mensenleeftijd. Door het lezen van H.A. Junods boek Life of a South African Tribe besloot hij begin jaren 1950 antropologisch veldwerk te gaan doen en hij had geen idee wat hem daarbij te wachten stond. Het moet iets als onblusbare nieuwsgierigheid zijn die hem heeft voortgedreven, want steeds sloeg hij weer een richting in die hem op onbekend terrein bracht. Een onderzoekspionier, tot op de dag van vandaag, ‘omdat ik het nog zo leuk vind’. Maar ook een docent tot in zijn vezels. Een paar jaar geleden vroegen Alex Strating en Jojada Verrips hem tijdens een interview naar wat hij had bereikt in zijn vak. Hij noemde de etnografie, de vergelijking, de studie van de academische wereld, de immigrantensamenleving en niet in de laatste plaats de 35 proefschriften die onder zijn leiding tot stand gekomen zijn. Hij prees de hoge kwaliteit en vooral de ‘leesbaarheid’. ‘De talloze uren die het me heeft gekost om de verschillende versies te doorgronden, annoteren en bespreken zijn goed besteed geweest’. Soms was hij het oneens met wat zijn leerlingen beweerden of de richting die ze insloegen en hij was niet bang om dat openlijk naar voren te brengen. Maar met velen heeft hij contact gehouden en in allerlei projecten samengewerkt, de leermeester-studentverhouding veranderde in collegialiteit en vriendschap.

Tijdens de lunch mengt echtgenote Atie Köbben zich in het gesprek en vertelt over de programma’s die ze ontwikkelt voor afasiepatiënten, ook pionierswerk en eveneens in nauwe samenwerking met de betrokkenen, patiënten in dit geval, die vaak letterlijk niet uit hun woorden kunnen komen. Als je er even over nadenkt eigenlijk ook een vorm van antropologie. André verleent hand- en spandiensten, vooral als fotomodel voor de didactische plaatjes die ze maakt; je ziet hem zittend in bad of met een lampenkap als hoofddeksel. Als we afscheid nemen, komt André nog terug op de kwestie Stapel. Hij heeft voor zijn KNAW-voordracht over bedrog in de wetenschap een reeks artikelen van de voormalige Tilburgse topgeleerde bestudeerd. Een bizarre wereld, die sociale psychologie. Stapel leverde zijn studenten kant-en-klare onderzoeksresultaten aan en had de interpretatie ook al gereed. Er was veel flauwekul bij, die nergens over ging.

André Köbben zegt: ‘Des te vreemder dat die studenten niet protesteerden. Het is toch verbijsterend om je te realiseren dat niemand ooit zei: professor, allemaal leuk en aardig, maar mag ik alstublieft mijn eigen veldwerk verrichten?’

Literatuur
Bovenkerk, F. (2011), Een gevoel van dreiging: criminologische opstellen. Amsterdam: Augustus.
Hoebel, E.A. (1954), The Law of Primitive Man. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
Köbben, A.J.F. (1964), Van primitieven tot medeburgers. Assen: Van Gorcum, Prakke en Prakke.
Köbben, A.J.F. (1979), In vrijheid en gebondenheid: samenleving en cultuur van de Djoeka aan de Cottica. Utrecht: Centrum voor Caraïbische Studies, Universiteit van Utrecht.
Köbben, A.J.F. (2008) De tijdgeest en andere ongemakken. Amsterdam: Mets & Schilt.
Köbben, A.J.F. & H. Tromp (1999) De onwelkome boodschap of hoe de vrijheid van wetenschap bedreigd wordt. Amsterdam: Jan Mets.
Pospisil, L. (1971) Anthropology of Law: A Comparative Theory. New York etc.: Harper & Row.
Strating, A. & J. Verrips (2005), A stickler for words: an Interview with André J.F. Köbben. Etnofoor, XVIII/2, 9–23.

Eerder gepubliceerd op: http://www.lodewijkbrunt.nl/

Omslag: burobouws.nl

Inhoud

1. Over de rol van ijdelheid in de wetenschap – Voorwoord
2. Jan P. Bakker
3. Uren met Lévi-Strauss
4. Over Norbert Elias
5. Een al te absolute overtuiging – Over Dick Swaab: Wij zijn ons brein
6. De kwestie Buck
7. Het geval van Jan Hendrik Schön
8. De affaire Stapel
9. Inzake Mart Bax
10. Sir Cyril Burt
11. Bernard Berenson tussen kunstwetenschap en handel
12. Rangschikkingen
Geraadpleegde literatuur

‘IJdelheid’, wat is mijn definitie van dat begrip? In de Van Dale wordt ijdelheid omschreven als ‘een te hoge dunk van de eigen voortreffelijkheid’ en als ‘de zucht om door anderen bewonderd en geprezen te worden’. Beide omschrijvingen zijn voor mijn doel bruikbaar. Een zekere mate van ijdelheid in deze betekenis is veel beoefenaars van de wetenschap eigen, met name als ze de positie van hoogleraar bereikt hebben. Mij gaat het hier echter om gevallen waarbij ijdelheid zich in excessieve vorm voordoet. In die zin dat deze ook nog gepaard gaat met de ‘ik heb altijd gelijk’ gedachte, en vaak ook met ‘ik weet toch wel hoe het zit, ook zonder het onderzocht te hebben’.

Eerder verschenen bij Rozenberg Publishers. Amsterdam 2017. ISBN 978 90 3610 493 7

‘IJdelheid’, wat is mijn definitie van dat begrip? In de Van Dale wordt ijdelheid omschreven als ‘een te hoge dunk van de eigen voortreffelijkheid’ en als ‘de zucht om door anderen bewonderd en geprezen te worden’. Beide omschrijvingen zijn voor mijn doel bruikbaar. Een zekere mate van ijdelheid in deze betekenis is veel beoefenaars van de wetenschap eigen, met name als ze de positie van hoogleraar bereikt hebben. Mij gaat het hier echter om gevallen waarbij ijdelheid zich in excessieve vorm voordoet. In die zin dat deze ook nog gepaard gaat met de ‘ik heb altijd gelijk’ gedachte, en vaak ook met ‘ik weet toch wel hoe het zit, ook zonder het onderzocht te hebben’.

Ik heb in ruime mate gegevens verzameld over tien zulke personen. In zeven van mijn casussen ben ik goeddeels tot mijn oordeel over hen gekomen op grond van eigen onderzoek en eigen ervaringen. In twee gevallen heb ik mede gebruik gemaakt van het zorgvuldige werk van een onderzoekscommissie. In drie gevallen heb ik mijn oordeel voornamelijk gebaseerd op doorwrochte studies van anderen. Ik heb niet de pretentie dat het hier gaat om zoiets als een representatieve steekproef. Wel meen ik een scala van gevallen te presenteren die de meeste variaties op dit gebied omvat. Zo heb ik gezocht naar voorbeelden uit onderscheiden gebieden van wetenschap. In zes gevallen zijn het beoefenaars van de sociale wetenschappen (in de ruime zin van het woord), in vier gevallen natuurwetenschappers (in de ruime zin van het woord). In vijf casussen betreft het actuele affaires, in de vijf overige om zaken die zich in het (nabije) verleden hebben voorgedaan. Die te bespreken is van belang, al is het maar om aan te tonen dat misstanden in de wetenschap niet enkel van vandaag of gisteren zijn. In alle tien gevallen betreft het mannen. Geen wonder. Immers in het nabije verleden waren bijna alle beoefenaars van de wetenschap van het mannelijk geslacht, en ook nu nog geldt dat voor een ruime meerderheid. Maar de emancipatie schrijdt met rasse schreden voort! Alweer enkele jaren geleden kreeg voor het eerst een vrouwelijke beoefenaar van de wetenschap een officiële berisping wegens wangedrag in de wetenschap. Ik noem hier geen namen.

Excessieve ijdelheid in de wetenschap, in de hier geformuleerde betekenis van dat woord, heeft vaak schadelijke gevolgen en wordt daarom in dit geschrift bestreden.

Achtereenvolgens bespreek ik leven en werk van de volgende personen: de fysisch geograaf Jan P. Bakker; de antropoloog Claude Lévi-Strauss; de socioloog Norbert Elias; de hersenonderzoeker Dick Swaab; de chemicus Henk Buck; de nanotechnoloog Jan Hendrik Schön: de sociaal psycholoog Diederik Stapel; de antropoloog Mart Bax; de psycholoog Cyril Burt; de historicus Bernard Berenson.

De vraag die als eerste te beantwoorden staat is of ijdelheid in excessieve-mate bij onderzoekers in alle gevallen nadelig is voor de wetenschap.

Bij het schrijven van dit boek heb ik de hulp gehad van Henk Tromp. Hij heeft mijn teksten zorgvuldig gelezen en mij zijn kritiek niet bespaard. Verder, hij weet (bijna) alles van computers en ik (bijna) niks. En tenslotte, het mooie hoofdstuk 11 is van zijn hand.

Ook wil ik Frank Bovenkerk en Lodewijk Brunt bedanken voor hun welkome bijstand. Eens waren zij veelbelovende promovendi van mij, nu zijn zij allebei emeritus hoogleraar. Dat ik dat nog mag meemaken!

Volgende hoofdstuk: over-de-rol-van-ijdelheid-in-de-wetenschap-jan-p-bakker/

In 1955 werd ik op jeugdige leeftijd benoemd tot hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Een van de collega’s met wie ik het meeste contact had was de hoogleraar fysische geografie Jan P. Bakker.[i] Een goedaardige man, die het als zijn plicht zag mij, als nieuwkomer, met raad en daad bij te staan. Eens verzuchtte ik dat ik bijna al mijn tijd moest besteden aan mijn taak als docent en daardoor onvoldoende toekwam aan het bijhouden van de vakliteratuur. Hij zei: ‘Ja, dat begrijp ik. Voor mij geldt dat gelukkig niet. Wat ik schrijf moeten anderen lezen, wat zij schrijven hoef ik niet te lezen’. Voor het eerst een uitspraak van hem die mij erop wees dat hij het als beoefenaar van de wetenschap goed met zichzelf getroffen had. Kort daarop ging hij voordrachten houden aan een reeks Duitse universiteiten. Toen hij terugkwam vroeg ik hem hoe het gegaan was. ‘Goed’ zei hij, ‘alle Duitsers zijn er nu van overtuigd dat ik de grootste geograaf ter wereld ben’. Ik dacht dat het een grapje was, maar begreep nog juist bijtijds dat hij het oprecht meende. Later, bij een vergadering, ik weet niet meer waar en wanneer, sprak hij een collega uit Utrecht als volgt aan: ‘U bent toch lid van de Akademie? Ja? Wat een waardeloze instelling is dat!’ Deze: ‘Ach, hoe dat zo?’ Bakker: ‘Nou, na al die jaren hebben ze mij nog altijd niet tot lid benoemd’.

Puur uit nieuwsgierigheid heb ik toen een vakgenoot van hem met wie ik bevriend was gebeld en hem discreet gevraagd wat de reputatie van Bakker was binnen zijn vakgebied. Hij vertelde mij dat hij gedegen en interessant onderzoek deed, maar echt niet met kop en schouders uitstak boven anderen. Hij voegde er iets als het volgende aan toe: ‘Ja, ik weet wel, hij is op dit punt erg naïef, maar ik moet zeggen, veel kwaad kan het eigenlijk niet. Hij leest heus wel wat er over zijn speciale onderwerpen geschreven wordt, al is het maar om er kritiek op te geven’. Natuurlijk, zeg ik nu, blijft het verkeerd en in principe onjuist dat hij zichzelf immuniteit verschafte voor kritiek van vakgenoten, maar mede op gezag van mijn toenmalige zegsman neem ik aan dat het in dit geval nauwelijks schade voor de wetenschap heeft opgeleverd.

Het valt aan te nemen dat er in de wereld meer van dergelijke gevallen zijn. Alleen we weten niet hoeveel. Zijn het er misschien meer dan 100, of veeleer minder dan 20? Om dat uit te maken zouden we moeten beschikken over een representatieve steekproef van excessief ijdele onderzoekers. Zo’n steekproef is niet voorhanden en het is ook niet doenlijk die te vervaardigen.

Ik houd mij wel aanbevolen om voorbeelden te ontvangen van met Jan P. Bakker overeenkomstige geleerden: heel ijdel, maar zonder schade voor de wetenschap.

Noot:
[i] Jan P. Bakker (1906-1969) was van 1945 tot zijn vroegtijdige dood hoogleraar fysische geografie aan de UvA. Hij was toen ik daar benoemd werd zo’n 20 jaar ouder dan ik en tien jaar hoogleraar.

Volgende hoofdstuk: over-de-rol-van-ijdelheid-in-de-wettenschap-uren-met-levi-strauss/