The Ndebele Nation

• by: Sabelo J. Ndlovu-Gatsheni

Ndebele home

12-05-2015 ~ With an Introduction by Milton Keynes
The Ndebele of Zimbabwe, who today constitute about twenty percent of the population of the country, have a very rich and heroic history. It is partly this rich history that constitutes a resource that reinforces their memories and sense of a particularistic identity and distinctive nation within a predominantly Shona speaking country. It is also partly later developments ranging from the colonial violence of 1893-4 and 1896-7 (Imfazo 1 and Imfazo 2); Ndebele evictions from their land under the direction of the Rhodesian colonial settler state; recurring droughts in Matabeleland; ethnic forms taken by Zimbabwean nationalism; urban events happening around the city of Bulawayo; the state-orchestrated and ethnicised violence of the 1980s targeting the Ndebele community, which became known as Gukurahundi; and other factors like perceptions and realities of frustrated economic development in Matabeleland together with ever-present threats of repetition of Gukurahundi-style violence—that have contributed to the shaping and re-shaping of Ndebele identity within Zimbabwe.

The Ndebele history is traced from the Ndwandwe of Zwide and the Zulu of Shaka. The story of how the Ndebele ended up in Zimbabwe is explained in terms of the impact of the Mfecane—a nineteenth century revolution marked by the collapse of the earlier political formations of Mthethwa, Ndwandwe, and Ngwane kingdoms replaced by new ones of the Zulu under Shaka, the Sotho under Moshweshwe, and others built out of Mfecane refugees and asylum seekers. The revolution was also characterized by violence and migration that saw some Nguni and Sotho communities burst asunder and fragmenting into fleeing groups such as the Ndebele under Mzilikazi Khumalo, the Kololo under Sebetwane, the Shangaans under Soshangane, the Ngoni under Zwangendaba, and the Swazi under Queen Nyamazana. Out of these migrations emerged new political formations like the Ndebele state, that eventually inscribed itself by a combination of coercion and persuasion in the southwestern part of the Zimbabwean plateau in 1839-1840. The migration and eventual settlement of the Ndebele in Zimbabwe is also part of the historical drama that became intertwined with another dramatic event of the migration of the Boers from Cape Colony into the interior in what is generally referred to as the Great Trek, that began in 1835. It was military clashes with the Boers that forced Mzilikazi and his followers to migrate across the Limpopo River into Zimbabwe. Read more

Love Letters In A Networked Age

• by: Julie Phillips

O, darling of mine, my God, how you make me happy! O, this letter, this letter from you, that I kiss and kiss…O, that you love me—that you love me too, and said so… O, bliss, o, bliss, that I am something in your life.

–Jeanne Reyneke van Stuwe to Willem Kloos, April 1899

I think I must have been the last person in the developed world still writing love letters. By 19th-century standards (see above), I don’t suppose they were very romantic. J. and I were children of a less gushy, more cynical age. We had already gone way beyond kissing each other’s letters, but felt we were being very daring—stepping over an invisible line of appropriate distance and refusal to hope—on the rare occasions when we wrote “I love you.”

The point is, we wrote letters. Long ones, handwritten, with stamps. We kept track of last pickup times, ran downstairs when we heard the mail slot bang. We were patient: to send a letter and get its transatlantic answer took at least ten days. The phone, at a dollar a minute, was out of the question.

When one of J.’s letters came, I would carry it around with me for days. At quiet moments I would take it out, gaze at my own address written in his long-legged, beautiful hand, unfold the pages, and reread them. Sometimes J. sent me drawings or photos. Once he sent me flowers: he cut out, pasted onto paper, and mailed me the side of a milk carton with tulips on it. The day I lost one of J.’s illustrated postcards in the subway on my way home, I was as distraught as I would be now if my hard disk crashed.

If we had met now, and not 15 years ago, we wouldn’t be writing letters. We would be instant messaging, Skyping, taking out our iPhones to gaze at each other’s houses on Google Earth or Street View. We would e-mail links and photos, add each other’s local weather to our start page, friend each other on Facebook. We would exchange a lot of data.

We probably wouldn’t have missed letter-writing. Attachment to the letter as a physical object—isn’t that really just nostalgia? Writing letters is like listening to your old LPs: you like the way they look, you’re sentimental about their vinyl pop and scratch. But the music is the same.

Sometimes I wonder, though. J. and I are shy people. We felt safer on the page. In the digital world, would we still have gotten to know each other? Would it still have felt like a conversation?

The conversation on paper was, is, the magic of the letter. It’s why we write them, and it’s why we love to read other people’s. Later on, when I worked on a biography, I read folder after folder of my subject’s mail. Often it was like watching a passionate two-character play. The correspondents usually began as strangers and got to know each other over time. They gossiped, argued, made abrupt confessions, helped each other work out ideas, fell out, became friends.

A good letter-writer is a performer, playing a role for an audience of one. But performance can, paradoxically, lead to honesty, and distance enable greater frankness than a face-to-face talk. Belle van Zuylen, one of the all-time great literary flirts, wrote to Constant d’Hermenches in 1764, “I can’t speak to you the same way I can write to you. When I speak to you I see a man before me, a man with whom I have conversed no more than ten times in my life. It’s only natural that I should be thrown into confusion and not dare say certain words…”

We all know that feeling. Teenagers often have it; it’s one reason they would rather text each other than call. Could Belle van Zuylen still have flirted if she’d had a webcam? Would J. and I, through the static of Skype, still have told each other the truth about ourselves?

I miss the frankness of letters. But what I miss even more is the patience. Any letter, to anyone—I wrote a lot to friends in those days, too—took time. It had to be composed. You felt like you had to fill the paper down to the end; if you got to the bottom and weren’t quite done, you might continue along one side or add a note in the top margin. To achieve that feeling of a conversation, you had to think about what you wanted to say.

In his Atlantic article “Is Google Making Us Stupid?” technology journalist Nicholas Carr writes that since he started using the Internet, he has become so used to skipping from link to link that he has lost the knack of reading. “I get fidgety, lose the thread, begin looking for something else to do. I feel as if I’m always dragging my wayward brain back to the text.”

In the same way, I’ve lost the knack of letter-writing. I find myself skipping, not just from link to link, but from friend to friend. Many of my friendsare links, on a social networking site. I keep in touch with more people than ever, but superficially. Even e-mail often feels too time-consuming or too intimate. To write a long message is almost bad manners. It’s a breach of the most important rule of modern etiquette: don’t take up other people’s time.

Many people I know, including me, now communicate by posting notes for their entire social circle to read. The other day, I mentioned in an e-mail to a friend 3,000 miles away that a mutual acquaintance had had dinner at my house. He wrote back, “I know. I read it on her blog.”

Without the focus that the individual letter demands, we spread ourselves widely but thinly among our friends. If I miss the letter, it’s partly because I’m worried that, in the words of New York playwright Richard Foreman, we’re turning into “pancake people.”

I haven’t written a love letter in years. To say something to J. now, all I need to do is cross the room. But I don’t think I say as much to him now as I said then. We used to spend hours alone with each other – an ocean, two mail carriers, and 80 cents in stamps apart, joined by a piece of paper.

It was paper that gave us the courage to be something in each other’s lives.

Trouw, January 3, 2009. The two excerpts from love letters are from Nelleke Noordervliet, “Ik kan het niet langer verbergen: over liefdesbrieven” (Amsterdam: Meulenhoff, 1993). The translations are mine.

About the author:
Julie Phillips is a biographer, book critic, and essayist who moved from New York to Amsterdam to live with “J.” They recently celebrated their twentieth anniversary.
See: http://julie-phillips.com/wp/

James Tiptree, Jr.: The Double Life of Alice B. Sheldon:
http://www.amazon.com/James-Tiptree-Jr

Nicholas Carr: http://www.nicholascarr.com/

Recht te voet ~ Inhoudsopgave

Recht te voet – Vreemde vogels en vrije geluiden uit juridisch Utrecht. Het boek is een rijk geïllustreerde bundel voor een breed publiek over onze democratische rechtsstaat met cultuurhistorische aspecten van Utrecht. De auteurs belichten aan de hand van plekken en wandelingen in de stad, onderwerpen, personen en ontwikkelingen. Belangrijker is de uitnodiging tot discussie, geformuleerd telkens aan het einde van een hoofdstuk in de vorm van een dilemma.

Het boek is bestemd voor iedereen die geïnteresseerd is in vraagstukken van de rechtsstaat. Studenten in recht, geschiedenis, gedragswetenschappen, bedrijfskunde en economie. Professionals en iedereen die mee wil denken en debatteren over mensenrechten, de rechtsstaat en de rule of law, vanuit de praktijk van alledag.
Stichting Recht te voet (Utrecht) ism Rozenberg Publishers (Amsterdam) ~ 2014 ~ ISBN 978 90 361 0393 0

De redactie van de bundel bestaat uit:
Willem Bekkers, Willem Hendrik Gispen, Corjo Jansen & Willem Noyons

Inhoudsopgave
Van de redactie
Voorwoord – Recht te voet  – Alex Brenninkmeijer
Hoofdstuk 1- Wandelen langs een fietsroute  – Paul Schnabel
Uitgelicht: Recht maakt krom wat recht is, en daar is niks kroms aan – Antoine Hol

Hoofdstuk 2 – Opmerkelijke processen – Kim van der Kraats
Uitgelicht: Volkerts van Dijk (1913 – 2008) – Willem Bekkers

Hoofdstuk 3 – De Utrechtse school – Willem Bekkers
Uitgelicht: Willem Pompe (1893 – 1968) Willem Bekkers

Read more

Recht te voet ~ Van de redactie

• door: Willem Bekkers, Willem Hendrik Gispen, Corjo Jansen & Willem Noyons (red.)

Utrecht is een toverstad waar baksteen groeit tot kathedralen
De plaats die later Utrecht is genoemd, kent een lange geschiedenis. Al in de prehistorie woonden en werkten hier mensen. In de huidige stad zijn nog veel sporen te zien van dit lange en ook rijke verleden.

Waar mensen samenleven en samenwerken, ontstaat behoefte aan ordening en beschaving. Ordening en beschaving gaan samen met waarden en regels, geschreven en ongeschreven; gaan ook samen met vertrouwen van de samenleving in de overheid en van de overheid in de burger.

Tegenwoordig wordt de mate van beschaving mede afgeleid van het antwoord op de vraag of een bepaalde samenleving een rechtsstaat is. Een staat waar de overheid mensenrechten respecteert, de rechtspraak onafhankelijk en onpartijdig is, advocaten ongestoord hun werk kunnen doen en gevangenen een fatsoenlijke behandeling krijgen. Een veilige staat met adequate rechtshandhaving door de overheid. Een dergelijke rechtsstaat behoort zich ook sterk te maken voor goed (hoger) onderwijs, armoedebestrijding en werkgelegenheid. Vanuit dit ruim omschreven perspectief van de sociale rechtsstaat heeft de redactie de bundel opgezet en hebben de auteurs hun bijdrage geschreven.

De begrippen democratische sociale rechtsstaat, rule of law [i] en mensenrechten zijn blijvend actueel en ook in de moderne tijd betekenisvol. Al worden deze begrippen te pas en te onpas gebruikt. De redactie, die bestaat uit niet-juristen en juristen, heeft geprobeerd niet in deze valkuil te vallen.

In tien hoofdstukken behandelen de verschillende schrijvers aspecten van ordening van de samenleving in een juridische en (in sommige gevallen) daarmee verwante economische context door de eeuwen heen[ii]. Daarbij is vooral naar de Utrechtse geschiedenis gekeken, maar de onderwerpen zijn net zo goed van toepassing op de rest van Nederland en over de grenzen heen relevant voor iedere rechtsstaat. Het is de opzet van de redactie geweest om tegen de achtergrond van historisch Utrecht een beladen thema lichtvoetig te laten beschrijven. De rode draad van de bundel loopt via de inleiding van de redactie bij ieder hoofdstuk. Aan het einde van elk hoofdstuk wordt aan de lezer een dilemma voorgelegd.
Ook staat in elk hoofdstuk een suggestie om het betreffende onderwerp te laten illustreren door een wandeling die voert langs historische plaatsen in de stad. De schoonheid van de Utrechtse binnenstad nodigt uit om wandelingen te herhalen op een ander tijdstip van de dag of gedurende een ander jaargetijde.

De redactie heeft de auteurs daarbij een zekere vrijheid van inrichting van het eigen stuk gelaten. Soms is de wandeling kort maar krachtig, geconcentreerd rondom een gracht of een plein. Het thema van de bijdrage kon daartoe uitnodigen. Soms is de wandeling van aanzienlijk langere duur, bijna de hele binnenstad van Utrecht omvattend. De redactie heeft deze verschillen niet willen uniformeren. Zij dragen bij aan de levendigheid van de verhalen. De bundel staat dus voor veelheid in eenheid. De redactie hoopt met de bundel een breed publiek te bereiken omdat de verschillende aspecten van de rechtsstaat er belangrijk genoeg voor zijn. In elk geval te belangrijk om uitsluitend aan juristen over te laten. Het boek is niet alleen bestemd voor juristen maar voor iedereen die is geïnteresseerd in vraagstukken van de rechtsstaat, zoals die eerder in dit voorwoord zijn geschetst. Studenten in recht en geschiedenis, in gedragswetenschappen, bedrijfskunde en economie. Professionals en iedereen die mee wil debatteren over mensenrechten, de rechtsstaat en de rule of law. De bijdragen in dit boek laten zich ook heel goed op zichzelf lezen.

De redactie is de schrijvers dankbaar voor hun belangeloze bijdrage en Atelier Willem Noyons voor concept en vormgeving.
Ook dankt de redactie de uitgever voor de plezierige samenwerking.

De redactie
Willem Bekkers
Willem Hendrik Gispen
Corjo Jansen
Willem Noyons

NOTEN 
[i] President van de Hoge Raad Geert Corstens stelde op 3 december 2010: “De Engelse uitdrukking “rule of law” kan worden gelijkgesteld met de Nederlandse notie van de rechtsstaat. Beide begrippen zijn niet vastomlijnd en omvatten diverse gedachten die soms iets anders worden geformuleerd. Zo kan men het uitgangspunt dat een ieder, ook de overheid zelf, zich aan de wet moet houden, ook besloten achten in het gelijkheidsbeginsel” (Toespraak ter gelegenheid van 25 jaar Grotius Academie).
Internationaal wordt de rule of law ook wel aldus onderscheiden:
– A system of self-government in which all persons, including the government, are accountable under the law;
– A system based on fair, publicize, broadly understood and stable laws;
– A robust and accessible process in which rights and responsibilities based in law are enforced impartially;
– Diverse, competent, independent and ethical lawyers and judges.
“Bij democratie gaat het om verscheidenheid, bij rechtsstaat om eenheid, en het is de taak van politici om die verscheidenheid en die eenheid te combineren en het evenwicht daartussen te bewaken” (Herman Tjeenk Willink in Adv. Blad 2014 nr. 3 en p. 26).
[ii] Sinds 1934 was Nederland verdeeld in negentien arrondissementen met elk een eigen arrondissementsrechtbank. Volgens de Advocatenwet van 1952 is iedere in Nederland ingeschreven advocaat lid van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) én van de lokale Orde van Advocaten. In ieder arrondissement is er een lokale orde van advocaten. Het bestuur van de NOvA wordt gevormd door de Algemene Raad (AR) onder voorzitterschap van de algemeen deken. Het bestuur van de lokale orde wordt gevormd door de Raad van Toezicht (RvT) onder voorzitterschap van de lokale deken. Bij zijn afscheid als algemeen deken van de NOvA in 2010 hebben de lokale dekens Willem Bekkers verrast met een cadeau.

Het initiatief voor de uitgave van deze bundel is mede mogelijk gemaakt door het cadeau van de dekens: mr. A.W.J. Castelijns (deken Alkmaar), mr. J.A. Holsbrink (deken Almelo), mr. G.J. Kemper (deken Amsterdam), mr. R.J.A. Dil (deken Arnhem), mr. M.J.J.M. van Roosmalen (deken Assen), mr. E. van Empel (deken Breda), mr. L.M. Bruins (deken Den Haag), mr. M.T.H. Steenberghe (deken Dordrecht), mr. J.Sj. Dijkstra (deken Groningen), mr. S.H.J.M. Linthorst (deken Haarlem), mr. H.H.M. van Dijk (deken Den Bosch), mr. W.H.M. Cnossen (deken Leeuwarden), mr. E.H.M.H. Prickartz (deken Maastricht), mr. M.W. Dieleman (deken Middelburg), mr. drs. P.A.M. van Hoef (deken Roermond), mr. drs. R.R. Crince le Roy (deken Rotterdam), mr. H.H. Tan (deken Utrecht), mr. A.P.J.M. de Bruyn (deken Zutphen), mr. H.J. Schaatsbergen (deken Zwolle).

Inmiddels is de gerechtelijke kaart van Nederland ingrijpend gewijzigd. Per 1 januari 2013 zijn er nog elf arrondissementen en elf lokale ordes van advocaten. Dat zijn de arrondissementen Amsterdam, Den Haag, Gelderland, Limburg, Midden-Nederland, Noord-Holland, Noord-Nederland, Oost-Brabant, Overijssel, Rotterdam en Zeeland-West-Brabant. Het arrondissement Utrecht bestaat derhalve sinds 1 januari 2013 niet meer, evenmin als de Rechtbank Utrecht in tegenstelling tot de rechtbanken Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Het rechtsgebied van de Rechtbank Midden-Nederland omvat de provincies Utrecht en Flevoland en de Gooi- en Vechtstreek.

Tempus Fugit!

Voorwoord

• door: Alex Brenninkmeijer

Een paar woorden ter inleiding van deze bundel ‘Recht te voet’, met als ondertitel ‘Vreemde vogels en vrije geluiden uit juridisch Utrecht.’ Uit jarenlange ervaring weet ik dat het goed wandelen is in Utrecht, de ‘Domstad’. Het oude Utrecht is compact en afwisselend, met veel groen en mooi water en prachtige oude gebouwen.

Maar Utrecht is vooral bijzonder vanwege zijn historie. Niet alleen de Vrede van Utrecht uit 1716, die de landkaart van Europa zo sterk beïnvloed heeft. Veel andere bijzondere gebeurtenissen geven deze stad een bijzondere kleur. Utrecht is niet alleen een stad van strijd, maar ook een stad van het recht, een universiteitsstad en een stad van cultuur. Een stad waar ik mij zeer mee verbonden voel.

Als Utrechter heb ik vele jaren gediend als rechter bij de Centrale Raad van Beroep aan de Maliebaan (27, 31 en 35). De Maliebaan als mooiste fietsbaan van Nederland met vier trotse bomenrijen, maar ook een laan met een asgrauw ‘oorlogsverleden’. De historie toonde mij daar haar ironie. In het pand waar Mussert persoonlijk resideerde (nr. 35) werd later recht gesproken over uitkeringen voor oorlogsslachtoffers op basis van de Wubo (Wet uitkeringen en bijzondere voorzieningen aan burger-oorlogsslachtoffers). Een terechte compensatie, die veel zorgvuldigheid bij de beoordeling vereist.

Wat is een mooiere combinatie dan wandelen in Utrecht met in het achterhoofd mooie verhalen over de geschiedenis van Utrecht? Deze bundel Recht te voet stippelt aan de hand van de geschiedenis van Utrecht een aantal prachtige wandelroutes uit, die op hoog niveau van een onderhoudend historisch commentaar worden voorzien.

Maar ‘Recht te voet’ is veel meer dan alleen een wandelgids voor Utrecht. De historie van deze stad laat zien hoe het recht – in zijn vele facetten – zich in de loop der eeuwen ontwikkeld heeft. Daarbij staat de ontwikkeling van de rechtsstaat centraal.
De rechtsstaat – waarin de binding van de overheid aan het recht, in het bijzonder de mensenrechten, machtenscheiding en onafhankelijke rechtspraak de kern vormen – is van fundamentele betekenis voor onze moderne samenleving. Tegelijk is het – tot op de dag van vandaag – steeds een omstreden begrip gebleven. Deze bundel laat op toegankelijke wijze zien hoe nauw deze verschillende rechtsstatelijke onderwerpen verbonden zijn met de geschiedenis van Utrecht, met de bakstenen van Utrecht. De rechtsstaat is zo beschouwd niet alleen een belangrijke theorie over vrijheid van burgers in de staat, maar ook een onderdeel van ons dagelijkse leven: historisch gezien bijvoorbeeld de Vrede van Utrecht, de scheiding van kerk en staat, de rol van de rechtspraak en de bijzondere processen die in Utrecht plaatsvonden, de ontwikkeling van ons strafrecht, de rol van mensenrechten, de Tweede Wereldoorlog en het recht en de rechtsstaat, godsdienst en recht en de betekenis van de universiteit voor de juridische opleiding. Maar ook onderwerpen als Recht en Kunst, Schuld en Boete en Recht en Economie krijgen aandacht.

Wie komend vanaf het grootste NS-station van Nederland Utrecht bezoekt, wordt overvallen door de gigantische bouwwerkzaamheden rond het station en de omleidingen die daarbij horen. Hoog Catharijne als laag-bij-de-gronds winkelcentrum en startpunt voor vele routes stad inwaarts. Om deze eerste ruwe impressie te verzachten heeft Paul Schnabel in het eerste hoofdstuk geestig beschreven hoe de verschillende verkeersstromen al strijdend om voorrang hun weg vinden. Met Hoog Catharijne in de rug kan het wandelplezier beginnen en openbaart zich de bijzondere geschiedenis van deze toverstad.

Op weg naar De Uithof

• door: Paul Schnabel

Inleiding
In Utrecht-Oost zijn de wijken Oudwijk en Rijnsweerd, het sportcomplex van Kampong en stadion Galgenwaard van FC Utrecht, het Pieter Baancentrum en Amelisweerd, het Wilhelminapark en het Spoorwegmuseum, het Bonifaciuscollege en het Stedelijk Gymnasium, de Maliebaan en het gebied van de oude Kromhoutkazerne met onder meer het University College, grote ziekenhuizen en grote begraafplaatsen. Genoeg instellingen, bedrijvigheid en verkeer voor botsende belangen, wetsovertredingen en conflicten. Dat is echter schijn. Het is een rustige Utrechtse woon- en werkwijk. Paul Schnabel schrijft over rechten en plichten in de samenleving aan de hand van een dagelijks probleem: de ongecontroleerde loop van de verkeersstromen.

Olifantspaadjes: gemeentebestuur, stedenbouwkundigen en burgers kiezen vaak verschillende paden

Een gevaarlijk fietspad
We wandelen langs het fietspad in het Wilhelminapark. Dat mocht er niet zijn en dat is ook te begrijpen, want het doorsnijdt het park precies in het midden. Het is ook een heel druk fietspad en je moet als wandelaar goed uitkijken bij het oversteken, want het verkeer komt van twee kanten. Ook voor de fietsers is het pad door het park niet zonder risico’s. Bij het Wilhelminaparkpaviljoen is het zicht op het tegemoetkomende verkeer heel beperkt en komend vanaf de Burgemeester Reigerstraat moet je de rijweg schuin oversteken om het fietspad te bereiken. In het park is er zeker bij regen altijd kans op voetgangers, die liever op het asfalt dan op het modderige voetpad lopen. Aan de andere kant van het park, vlak voor de Koningslaan, kun je verrast worden door fietsers die het park niet van west naar oost maar van noord naar zuid doorsnijden en plotseling vanachter de bosjes te voorschijn komen. Het bruggetje daarna is zowel voor voetgangers als fietsers aan de smalle kant. Daarna is er meteen de Koningslaan. De fietsers hebben op weg naar de Prins Hendriklaan voorrang, maar je weet nooit zeker of de automobilisten op de Koningslaan dat ook beseffen. Als het gevroren heeft, zijn de bruggetjes in het park en bij de Koningslaan gevaarlijke plekken, omdat uit milieuoverwegingen in het park geen zout gestrooid wordt.

Het fietspad mocht er niet zijn, maar het was niet tegen te houden. Voor fietsers loopt de kortste weg van de binnenstad naar De Uithof door het park en dus wordt de kortste weg genomen. Het gemeentebestuur van Utrecht wilde de fietsers om het park heen laten fietsen en probeerde het park voor fietsen af te grendelen. Dat is een jarenlange strijd geweest tegen een onbeheersbare fietsguerilla van studenten en docenten.

Uiteindelijk heeft de burgerlijke ongehoorzaamheid het toch gewonnen. Nog niet zo lang geleden is daar ook de voorrangskruising voor fietsers op de Koningslaan bijgekomen. Bekeuringen worden nu alleen nog uitgedeeld voor het rijden zonder licht. Dat is nog altijd en ook vaak prijs voor de politie, al zijn er dankzij de opkomst van de LEDverlichting steeds meer fietsers met een lampje. Niet noodzakelijkerwijs op de fiets zelf, al zal dat nog altijd wel verplicht zijn, maar op de mouw of de kraag van de jas. Minder om de weg voor je te verlichten dan om door tegenliggers gezien te worden. Read more